Powięzi i ich wpływ na ruch

W ostatnim czasie bardzo dużo mówi się o powięzi nie tylko w fizjoterapii, ale również w innych pokrewnych dziedzinach. W tym artykule postaramy się podsumować wszystkie informacje na temat powięzi i wyjaśnić, dlaczego są one tak ważne dla naszego ruchu i jak mogą pozytywnie lub negatywnie wpływać np. na bieganie czy skakanie.

Co to jest powięź?

Powięź lub więzadła to włókniste struktury otaczające mięśnie, narządy, a nawet naczynia krwionośne lub nerwy. Udowodniono, że znajdują się one nie tylko na powierzchni mięśnia, ale także wewnątrz między poszczególnymi włóknami – pamiętaj, kiedy przygotowywałeś mięso w kuchni, małe białe włókniste struktury między poszczególnymi włóknami, które wyglądają jak siatka, to powięź powierzchowna. Mają różną grubość z określoną właściwością i funkcją dla obszaru, w którym się znajdują. Powięź sięga również w głąb ciała, gdzie tworzy różne przegrody, ubytki, membrany itp. Mówiąc najprościej, są wszędzie i łączą wszystko ze wszystkim, a także komunikują się ze wszystkim. Przez fakt, że powięź przechodzi w inną powięź lub jest połączona z inną, można powiedzieć, że człowiek jest owinięty w jedną wielką powięź - temat bardzo dyskutowany, zwłaszcza za granicą. Co ciekawe, powięź ma swoje unerwienie, podobno zawiera nawet dziesięć razy więcej nerwów niż mięśni. Medycyna klasyczna sformułowała kiedyś powięź w następujący sposób: „szkielet to podstawa, mięśnie to silnik, a powięź to nieciekawa osłona” – to nieprawda. Powięź nie jest tylko wypełniaczem, jak od dawna zakładano, ale jej funkcja jest znacznie większa, a bez niej nasze ciało zawaliłoby się jak kupa. 

Trochę historii

Pierwotnie łacińska nazwa powięź odnosiła się w XVII wieku do paska tkaniny i stąd też mięsień krawiecki zaczęto nazywać m. fascialis (dziś m. sartorius). W XIX wieku zmieniono nazwę mięśnia i powięź zaczęła odnosić się do tkanki łącznej. Nawet Leonardo da Vinci badał więzadła lub powięzi podczas sekcji ciała - zauważył, że mięsień naramienny jest pokryty rodzajem błony, która utknęła i wydaje się zlewać z jej powierzchnią. Ponadto odkrył, że otacza nie tylko mięsień, ale także jego przyczep ścięgna i ciągnie się bez przerwy do ścięgna ramiennego, które zaczyna się od przyczepu. W trakcie swoich badań odkrył, że wszystkie mięśnie są owinięte i połączone w ten sposób, nawet jeśli pełnią inną funkcję. W tamtych czasach nie było jeszcze wiadomo, że do wykonania określonego ruchu potrzebna jest kombinacja działań kilku mięśni i zakładano, że mięśnie są izolowane i pracują niezależnie.

W XIX wieku twórca osteopatii A.T. Smith podkreślał, że wszystko w ciele jest powiązane ze wszystkim innym i pod koniec życia opisał swoje poglądy na temat pracy powięzi w ludzkim ciele. Jednak tutaj uważał powięź za strukturę bierną i ochronną, która nie uczestniczy w przekazywaniu energii ruchu. W XX wieku biochemik P. Rolfová jako pierwszy stwierdził, że powięź ma również właściwości sprężyste i doszedł do wniosku, że grawitacja determinuje kształt ciała, jego orientację przestrzenną, przejawy wizualne i koordynację ruchów. Jest autorką tzw. rolfingu, czyli integracji strukturalnej (zasada polega na znalezieniu idealnej równowagi ludzkiego ciała do pola grawitacyjnego, w którym ciało porusza się w pozycji pionowej), której nadal uczy się w szkołach w ramach alternatywnej medycyny manualnej.

Anatomia powięzi

Sieć powięziowa (struktura przypominająca siatkę) jest niewidoczna i wielu z nas, a przynajmniej nasi pacjenci, nie ma o tym pojęcia. Możemy go po prostu podzielić na powierzchowny, głęboki i trzewny (obejmuje narządy).

Warstwa powierzchniowa znajduje się bezpośrednio pod skórą i pierwszą warstwą tłuszczu. Ma żelową konsystencję, duże ukrwienie i wysoką zawartość komórek tłuszczowych. Prowadzi to do szybszej regeneracji i dobrego gojenia. Powięź głęboka jest znacznie mocniejsza, ponieważ zawiera dużą liczbę włókien kolagenowych, ale ma mniejsze ukrwienie i dlatego goi się wolniej. 

Masa powięzi zbudowana jest z tkanki włóknistej, którą dodatkowo tworzą fibroblasty – tworzą one włókna kolagenowe. To włókno kolagenowe jest rodzajem białka, które jest bardzo elastyczne, miękkie i niewiarygodnie mocne w napięciu (1 mm2 może utrzymać do 50 kg). Kolagen absorbuje siły rozciągające, przeciwstawia się zewnętrznemu naciskowi, stabilizuje tkanki i odnawia się całkowicie co 300 do 500 dni. W ostatnich badaniach wykazano, że powięź głęboka zawiera miofibroblasty (komórki tkanki łącznej, produkujące kolagen typu I i niektóre cytokiny), które sprawiają, że powięź, podobnie jak mięśnie, jest zdolna do samoczynnego skurczu.

Powięź zawiera dużą ilość wody, co wpływa na elastyczność tej tkanki. W przypadku braku wody zmniejsza się jej elastyczność i ślizganie po otaczających strukturach, zmniejsza się jej odporność na rozciąganie, co oczywiście wpływa również na regenerację.

Funkcja powięzi

Jak już wskazano, powięź jest bardzo ważna w funkcji podporowej i ochronnej organizmu, kształtuje i utrzymuje kształt narządów. Dwie kości łączą nas więzadłami i stawami, mięsień przyczepia się do kości ścięgnem, a powięź oplata i łączy wszystkie te segmenty. Dzięki powięzi energia jest przekazywana do bardziej odległych miejsc lub struktury mięśniowo-kostnej, a jeśli dana osoba wie, jak pracować z powięzią, nauczy ciało pracy w taki sposób, aby mięśnie nie były obciążone energetycznie i wpłynie to również na wydajność. Mówiąc najprościej, dzięki właściwościom ścięgien i powięzi następuje wydajne uwalnianie energii kinetycznej.

Przez długi czas powięź była najpierw badana na zwierzętach. Jak to możliwe, że na przykład kangur skacze tak zgrabnie i daleko. Naukowcy w końcu doszli do werdyktu efektu kangura, czyli efektu ściśniętej i nagle puszczonej sprężyny. Aby zrozumieć to porównanie, posłużę się przykładem długiego i elastycznego skoku kangura: naukowcy od dawna wierzyli, że za te pełne wdzięku skoki odpowiada elastyczność mięśni, ale po dłuższej obserwacji odkryli, że ścięgna i powięź grają tutaj znacznie większą rolę. W fazie skoku kończyny są wyprostowane, a tuż przed uderzeniem kończyny szybko się kurczą z powodu nagromadzonej energii i elastyczności mięśni, ścięgien i powięzi. Kiedy noga podskakuje, są one natychmiast prostowane, a uwolniona energia napędza ciało do przodu, umożliwiając fazę lotu skoku. Ścięgno, które u torbaczy ma 20 cm długości i jest pokryte powięzią, w tym przypadku kangura jest wydłużone o 11 mm – wynika z tego, że powięź bierze udział w tym ruchu.

Co się dzieje, gdy powięź nie działa prawidłowo?

Do tej pory mówiliśmy o pozytywnych właściwościach powięzi. Powięź ma jednak również tendencję do deformacji, między innymi dzięki błędnym stereotypom, długotrwałemu wysiłkowi, bez odpowiedniej i wystarczającej regeneracji. Ze względu na to, że regeneracja trwa kilka godzin, w tkankach powięzi mogą pojawić się mikrouszkodzenia. Jak już powiedzieliśmy, sieć powięziowa składa się nawet w dwóch trzecich z wody, która podczas wysiłku fizycznego znajduje się poza tą siecią, a następnie zasysa ją z powrotem do siebie – jak gąbka. Jeśli powięź jest słabo nawodniona, staje się mniej odporna na obciążenia mechaniczne (długotrwałe przeciążenia, nadmierny trening, stres niefizjologiczny i oczywiście jej uszkodzenie), a to wszystko prowadzi do kontuzji w przyszłości.

Zdjęcia pomarańczy można porównać do nawodnienia powięzi.

Pomarańcza po lewej stronie jest nawilżona i soczysta, miękka i pełna wody. Pomarańcza po prawej jest wysuszona i bez wody, twarda, nieustępliwa.
Powięź reaguje na nadmierne obciążenie, uraz i napięcie, rozpoczynając produkcję cytokin (białek sygnałowych), które rozpoczynają proces regeneracji i gojenia. Ponadto powstają tu fibroblasty, które utrzymują równowagę w całym układzie masy międzykomórkowej. W odpowiedzi na obciążenia mechaniczne zmienia swój kształt i tym samym oddziałuje na całą sieć powięziową, a zwłaszcza na jej elastyczność. Jeśli obciążenie mechaniczne trwa długo i nie ma czasu na regenerację, włókna kolagenowe ulegają rozpadowi, co prowadzi do zlepienia warstw powięzi stawowych i wzmocnienia tkanki, co powoduje odpowiednie zmiany, które mogą powodować ból, ograniczony zakres ruchu bezpośrednio w miejscu lub w bardziej odległych strukturach. Oczywiście uczucia emocjonalne są również wplecione w powięź. Udowodniono, że jeśli człowiek przez długi czas nie jest w dobrej kondycji psychicznej, na pierwszy rzut oka widać wewnętrzne napięcie, które odbija się na postawie i ruchach ciała.

Powięź może być włączona do systemu sensorycznego. Z jednej strony są wszędzie, ale przede wszystkim zawierają dużą liczbę receptorów czuciowych (lub mechanoreceptorów). Jak pisałem na początku, zawierają dziesięć razy więcej zakończeń nerwowych niż mięsień i są zdolne do odczuwania bólu.

Jak dbać o powięź

Czego potrzebujemy, aby powięź działała prawidłowo?

1. Prawidłowe oddychanie - praca mięśni międzyżebrowych, masaż narządów jamy brzusznej za pomocą wdechów i wydechów, a przede wszystkim dotlenienie naszego organizmu.
2. Dostateczna ilość wody - przy jej niedoborze dochodzi do ograniczenia powięzi i zmniejszenia ruchomości powięzi względem siebie.
3. Prawidłowe odżywianie i prawidłowe trawienie - wystarczająca ilość roślin strączkowych, błonnika, mięsa, zdrowych cukrów itp.
4. Wystarczająca ilość snu – jest ważna dla organizmu, ponieważ tylko tak można zregenerować ciało i umysł.
5. Dobra kondycja psychiczna - jeśli nie jesteśmy w dobrej kondycji psychicznej i jesteśmy w stresie, następuje zmiana postawy i oczywiście w ramach tensegracji projekcja w głąb ciała.

Powiedzieliśmy ogólne rzeczy, które powinny być, nawet jeśli nie ma problemów z powięzią. Ale jak sobie pomagasz w życiu codziennym lub w sporcie? Istnieje wiele technik i pomocy powięziowych – Theragun, Thera-Band, noże powięziowe, kolby itp.

Zdecydowanie polecam pracę z powięzią przed jakimkolwiek obciążeniem lub występem. Z jednej strony pojawi się miejscowe przekrwienie i głównie powięź „wyciśnie się” jak grzyb i będą wiedzieć, że zbliża się jakieś obciążenie fizyczne. Można do tego wykorzystać na przykład Tratac Active Ball, za pomocą którego można również włączać różne stopnie wibracji, dzięki czemu udaje nam się rozbić włókna kolagenowe, które właśnie osiadły głęboko. Jedno dotyczy wałka wibracyjnego, im więcej wibracji, tym większa aktywacja - idealnie przed występem, im mniej wibracji, tym bardziej regeneracyjna funkcja wałka.